کمال عقل

امام رضا علیه السلام : عقل مسلمان کامل نمی شود مگر آنکه دَه خصلت در او باشد : به خیر او امید باشد و از شر او ایمنی ، نیکی کم از دیگران را زیاد شمارد و نیکی زیاد از خویش را کم بحساب آورد . از اینکه از او درخواستی شود خسته نشود و در طول عمرش از طلب علم آزرده نگردد. اگر در راه خدا فقیر شود یا کوچک شمرده شود برایش محبوب تر است از اینکه در راه غیر خدا باشد اما ثروتمند باشد یا بزرگ شمرده شود. به گمنامی راغب تر باشد از شهرت، سپس فرمود اما دَهمی و چه دَهمی! پرسیدند آن چیست؟ فرمودند هیچ کس را نبیندمگر آنکه بگوید او از من بهتر و باتقواتر است؛ چراکه مردم از دوحال خارج نیستند : کسی که از او بهتر و باتقواتر است و کسی که بدتر و پایین تر است،

پس هرگاه شخص پایین تر و بدتر را دید بگوید شاید خوبی های این شخص پنهان باشد و این برایش بهتر است و خوبی من ظاهر است و این برایم بد است. وهرگاه کسی را دید که از او بهتر و باتقواتر است برایش تواضع کند تا به او ملحق شود. پس هرگاه چنین کند بزرگی اش بالا گیرد، خوبی هایش پاکیزه شود، از او به خوبی یاد کنند و آقای اهل زمانه اش شود.

قال الرضا علیه السلام :

‏لَا یَتِمُّ عَقْلُ امْرِئٍ مُسْلِمٍ حَتَّى تَکُونَ فِیهِ عَشْرُ خِصَالٍ الْخَیْرُ مِنْهُ مَأْمُولٌ وَ الشَّرُّ مِنْهُ مَأْمُونٌ یَسْتَکْثِرُ قَلِیلَ الْخَیْرِ مِنْ غَیْرِهِ وَ یَسْتَقِلُّ کَثِیرَ الْخَیْرِ مِنْ نَفْسِهِ لَا یَسْأَمُ مِنْ طَلَبِ الْحَوَائِجِ إِلَیْهِ وَ لَا یَمَلُّ مِنْ طَلَبِ الْعِلْمِ طُولَ دَهْرِهِ الْفَقْرُ فِی اللَّهِ أَحَبُّ إِلَیْهِ مِنَ الْغِنَى وَ الذُّلُّ فِی اللَّهِ أَحَبُّ إِلَیْهِ مِنَ الْعِزِّ فِی عَدُوِّهِ وَ الْخُمُولُ أَشْهَى إِلَیْهِ مِنَ الشُّهْرَةِ ثُمَّ قَالَ ع الْعَاشِرَةُ وَ مَا الْعَاشِرَةُ قِیلَ لَهُ مَا هِیَ قَالَ ع لَا یَرَى أَحَداً إِلَّا قَالَ هُوَ خَیْرٌ مِنِّی وَ أَتْقَى إِنَّمَا النَّاسُ رَجُلَانِ رَجُلٌ خَیْرٌ مِنْهُ وَ أَتْقَى وَ رَجُلٌ شَرٌّ مِنْهُ وَ أَدْنَى فَإِذَا لَقِیَ الَّذِی شَرٌّ مِنْهُ وَ أَدْنَى قَالَ لَعَلَّ خَیْرَ هَذَا بَاطِنٌ وَ هُوَ خَیْرٌ لَهُ وَ خَیْرِی ظَاهِرٌ وَ هُوَ شَرٌّ لِی وَ إِذَا رَأَى الَّذِی هُوَ خَیْرٌ مِنْهُ وَ أَتْقَى تَوَاضَعَ لَهُ لِیَلْحَقَ بِهِ فَإِذَا فَعَلَ ذَلِکَ فَقَدْ عَلَا مَجْدُهُ وَ طَابَ خَیْرُهُ وَ حَسُنَ ذِکْرُهُ وَ سَادَ أَهْلَ زَمَانِهِ.

تحف العقول ص443